path: root/etc/tutorials/TUTORIAL.eo

Lernilo pri Emacs.  Vidu finon por kondi�oj pri kopii.
Mallonga lernilo pri Emakso (Emacs). -- La uzokondi�ojn vd �e la fino.

Emaksaj ordonoj �enerale uzas a� la STIR-klavon (ofte markitan "Ctrl"
a� "CTL"), a� la META-klavon (ofte markitan "EDIT" a� "Alt").  Prefere
ol plene skribi tion �iufoje, ni uzos la sekvajn mallongigojn:

 C-<signo> signifas "premante la STIR-klavon tajpu la signon <signo>".
           Do, C-f estus: premtenu la STIR-klavon kaj tajpu f.

 M-<signo> signifas "premante la META-klavon (a� EDIT- a� Alt-klavon)
	   tajpu <signo>n.  Se vi havas nek META- nek EDIT- nek
	   Alt-klavon, anstata�e premu kaj malpremu la Esc-klavon kaj
	   poste tajpu <signo>n.  Ni skribas <ESC> por la Esc-klavo.

GRAVA NOTO: por fini la Emaksan seancon, tajpu C-x C-c.  (Du signoj.)
En �i tiu lernilo, la signoj ">>" �e la maldekstra mar�eno rekomendas
al vi tuj provi uzi ordonon.  Ekzemple:
<<Blank lines inserted here by startup of help-with-tutorial>>
[Mezo de pa�o malplenas pro instruaj kialoj.  La teksto pluas sube.]
>> Nun tajpu C-v (Vidu sekvantan ekranplenon) por vidigi la sekvan
   ekranplenon.  (Procedu: tenante premita la STIR-klavon tajpu v).
   De nun, ripetu �i tion �iun fojon kiam vi finlegos la ekranon.

Notu ke estas dulinia komuna�o inter la tujsekvaj ekranplenoj; tio
donas kontinuecon por faciligi la legadon.

Anta� �io vi bezonas scii kiel movi�i de loko al loko en la teksto.
Vi jam povas movi�i je unu ekrano anta�en per C-v.  Por movi�i
malanta�en je unu ekrano, tajpu M-v (premu la META-klavon kaj tajpu v,
a� tajpu <ESC>c se vi ne havas META-, EDIT- a� Alt-klavon).

>> Provu tajpi M-v kaj sekve C-v kelkfoje.


* RESUMO
--------

La sekvaj ordonoj servas por foliumi ekranplenojn:

	C-v	Movi�u anta�en je unu ekranpleno
	M-v	Movi�u malanta�en je unu ekranpleno
	C-l     Vi�u la ekranon kaj reeligu la tutan tekston, aran�ante
		�in �irka� la kursoro lokita centre de la ekrano.
		(Tiu estas C-L, la stira lo; ne C-1, la stira unu.)

>> Trovu la kursoron, kaj notu �ian kuntekston.  Tajpu C-l.  Retrovu
   la kursoron kaj notu ke �i restas en la sama kunteksto.


* BAZAJ RIMEDOJ POR REGI KURSORON
---------------------------------

Foliumi per ekranplenoj estas utila afero, sed kiel oni movi�u al
preciza loko en la teksto sur la ekrano?

Estas kelkaj metodoj por fari tion.  Oni povas uzi la sagoklavojn, sed
pli produktive estas teni la manojn en la normala pozicio kaj uzi la
ordonojn C-p, C-b, C-f, kaj C-n.  �iu de tiuj ordonoj movas la
kursoron je unu vertikalo a� horizontalo en la koncerna direkto sur la
ekrano.  �i tiu tabelo montras tiujn kvar ordonojn kaj kien ili movas
la kursoron:

			   Al la anta�a linio, C-p
			   (angle: Previous line)
				   :
				   :
      Anta�en, C-b .... Nuna loko de la kursoro .... Sekven, C-f
   (ang. Backward)		   :		     (ang. Forward)
				   :
			Al la sekva linio, C-n
			  (angle: Next line)

>> Movu la kursoron al la centra linio de la diagramo per C-n a� C-p.
   Tajpu C-l por vidi la tutan diagramon vertikale centrigita sur la
   ekrano.

La literoj estas elektitaj la� la koncernaj anglaj vortoj: P el
"previous", N el "next", B el "backward" kaj F el "forward".  Tiuj
estas la bazaj ordonoj por movi la kursoron, kaj vi uzos ilin �iam, do
utilas al vi lerni ilin nune.

>> Uzu C-n kelkfoje por mallevi la kursoron al �i tiu linio.

>> Uzu C-f por avanci en la linion kaj sekve C-p por movi supren.
   Atentu kion C-p faras kiam la kursoro estas meze de la linio.

�iu teksta linio fini�as per novlinia signo, kiu disigas �in disde la
sekva linio.  La lasta linio en via dosiero devus havi novlinion �e la
fino (sed Emacs ne postulas �in).

>> Provu uzi C-b �e linikomenco.  �i devas movi al la fino de la
   anta�a linio.  Tio okazas �ar �i movas reen trans la novlinian
   signon.

C-f povas movi trans novlinion analogie kiel C-b

>> Uzu C-b por vidi kie estas la kursoro.
   Poste uzu C-f kelkfoje por reveni �e la linifinon.
   Poste faru unu C-f pli por transiri en la sekvantan linion.

Kiam vi pasas trans la supron a� malsupron de la ekrano, la teksto
transranda �ovi�as sur la ekranon.  Tio estas nomata "rulumado".  �i
ebligas movi la kursoron al specifita loko en la teksto sen perdi �in
(la kursoron) de sur la ekrano.

>> Provu uzi C-n por movi la kursoron de sur la malsupro de la ekrano,
   kaj vidu kio okazas.

Se movado per signoj estas tro malrapida, movi�u per vortoj.  M-f
(Meta-f) movas je unu vorto posten kaj M-b movas je unu vorto reen.

>> Tajpu kelkfoje M-f kaj M-b.

Kiam vi estas meze de vorto, M-f movas al la fino de la vorto.  Kiam
vi estas en intervorta spaco, M-f movas al la fino de la sekva vorto.
M-b faras analogie en la mala direkto.

>> Tajpu M-f kaj M-b kelkfoje, intermiksante kun C-f kaj C-b, por vidi
   la efikon de M-f kaj M-b el diversaj lokoj ene kaj inter vortoj.

Rimarku la analogion inter C-f kaj C-b unuflanke, kaj M-f kaj M-b
aliflanke.  Tre ofte Meta-signoj servas por funkcioj rilataj al unuoj
difinitaj lingve (vortoj, frazoj, alineoj), dum la stiraj C-signoj
funkcias sur elementaj unuoj sendependaj de la enhavo (signopozicioj,
linioj, ktp.).

Tiu analogio validas anka� por linioj kaj frazoj: C-a kaj C-e movas al
la komenco a� fino de linio, kaj M-a kaj M-e movas al la komenco a�
fino de frazo.

>> Provu kelkajn C-a, poste kelkajn C-e.
   Provu kelkajn M-a, poste kelkajn M-e.

Observu kiel ripetaj C-a faras nenion pli ol unufoje, dum ripetaj M-a
plu movas je unu frazo pluen.  Kvankam la analogio ne estas plena, �iu
ordono kondutas nature.

La loko de la kursoro en la teksto estas nomata "punkto" (angle
"point").  Alidire, la kursoro montras sur la ekrano kie "punkto"
estas en la teksto.

Jen resumo de simplaj ordono por movi la kursoron, inklude la ordonojn
por movi�i per vortoj kaj frazoj:

	C-f	Movi�u sekven je unu signopozicio
	C-b	Movi�u reen je unu signopozicio

	M-f	Movi�u sekven je unu vorto
	M-b	Movi�u anta�en je unu vorto

	C-n	Movi�u en la malsuran linion
	C-p	Movi�u en la suran linion

	C-a	Movi�u al la linikomenco
	C-e	Movi�u al la linifino

	M-a	Movi�u al la komenco de la frazo
	M-e	Movi�u al la fino de la frazo

>> Provu �iujn �i ordonojn, nun po kelkfoje por praktiki.  Ili estas
   la plej ofte uzataj ordonoj.

Du aliaj kursormovaj ordonoj estas M-< (Meta Malpli-ol), kiu movas al
la komenco de la tuta teksto, kaj M-> (Meta Pli-ol), kiu movas al la
fino de la tuta teksto.

�e la plejmulto de terminaloj, la "<" estas super la komo, do vi devas
uzi la majuskligan klavon por tajpi �in.  �e tiuj terminaloj vi anka�
devas uzi la majuskligan klavon por tajpi M-<; sen la majuskliga klavo
rezultus "M-," (Meta-komo).

>> Provu tajpi M-< nune, por movi�i al la komenco de la lernilo.
   Poste uzu C-v multfoje por reveni �i tien.

>> Provu tajpi M-> nune, por movi�i al la fino de la lernilo.
   Poste uzu M-v multfoje por reveni �i tien.

Vi anka� povas movi la kursoron per la sagoklavoj, se via terminalo
havas ilin.  Ni tamen rekomendas ke vi lernu C-b, C-f, C-n kaj C-p pro
tri kialoj.  Unue, ili funkcias �e �ia terminalo.  Due, kiam vi
kutimi�os al Emakso, vi trovos ke tajpi tiujn stirsignojn estas pli
rapida ol tajpi la sagoklavojn (�ar vi ne devas formovi viajn manojn
de la normala tajpada pozicio).  Trie, kiam vi kutimi�os uzi tiujn
stirajn ordonojn, vi facile lernos uzi anka� aliajn kursormovajn
ordonojn.

La plejparto da Emaksaj ordonoj akceptas nombran argumenton; por la
plejparto da ordonoj, �i funkcias kiel ripetilo.  Por indiki al ordono
la nombron de ripetoj, tajpu C-u kaj sekve la ciferojn anta� ol tajpi
la ordonon.  Se vi havas META-klavon (a� EDIT-, a� Alt-klavon), eblas
anka� alia metodo por doni nombran argumenton: tajpu la ciferojn
premtenante la META-klavon.  Ni rekomendas lerni la metodon de C-u �ar
�i funkcias �e �ia terminalo.  La nombra argumento anka� estas nomata
"prefiksa argumento", �ar la argumenton oni tajpas anta� la koncerna
ordono.

Ekzemple, C-u 8 C-f movas vin al la oka signo sekvanta.

>> Uzu C-n a� C-p kun nombra argumento por movi la kursoron en apudan
   linion per sola ordono.

La plejparto da ordonoj uzas la nombran argumenton kiel ripetilon, sed
iuj ordonoj �in uzas alicele.  Kelkaj ordonoj (tamen neniu el la
lernitaj) uzas �in kiel indikilon -- la ekzisto de prefiksa argumento,
sendepende de �ia valoro, igas la ordonon agi alimaniere.

C-v kaj M-v estas alispeca escepto.  Kiam vi donas al ili argumenton,
ili rulumas la ekranon supren a� suben je tiom da linioj, anstata� je
ekranplenoj.  Ekzemple, C-u 8 C-v rulumas la ekranon je 8 linioj.

>> Tajpu C-u 8 C-v nun.

�i tio devis rulumi la ekranon je 8 linioj supren.  Se vi deziras
retrorulumi �in suben, vi povas doni argumenton al M-v.

Se vi uzas Emakson sub grafika fenestrosistemo, ekz-e X11 a�
MS-Windows, �i devas havi altan ortograman regionon nomatan rulumskalo
�e la (mal)dekstra flanko de la Emaksa fenestro.  Vi povas rulumi la
tekston klakante per la muso en la rulumskalo.

>> Provu premi la mezan butonon (de la muso) �e la supro de la
   emfazata regiono interne de la rulumskalo.  Tio devus rulumi la
   tekston �is pozicio determinita per tio, kiom alte a� malalte vi
   alklakis.

>> Provu movi la muson supren kaj suben, tenante premita la mezan
   musbutonon.  Vi vidos ke la teksto rulumas supren kaj suben la�
   tio, kiel vi movas la muson.


* SE EMAKSO SVENIS
------------------

Se Emakso �esis respondi al viaj ordonoj, vi povas sendan�ere �in
malbloki tajpante C-g.  Vi povas uzi C-g por haltigi ordonon kiu
plenumi�as tro longe.

Vi anka� povas uzi C-g por forigi nombran argumenton a� la komencon de
ordono kiun vi ne deziras fini.

>> Tajpu C-u 100 por fari nombran argumenton 100, sekve tajpu C-g.
   Nun tajpu C-f.  �i devas movi je nur unu signo, �ar vi forigis la
   argumenton per C-g.

Se vi erare tajpis <ESC> (la eskapklavon), vi povas vin malembarasi de
�i per C-g.


* MAL�ALTITAJ ORDONOJ
---------------------

Iuj Emaksaj ordonoj estas mal�altitaj por ke komencantoj ne uzu ilin
akcidente.

Se vi tajpas iun el la mal�altitaj ordonoj, Emakso eligas mesa�on
indikantan la tajpitan ordonon, kaj demandas �u vere vi volas uzi �in.

Se vi intencas uzi la ordonon, tajpu spaceton responde al la demando.
Normale, se vi ne deziras plenumi la mal�altitan ordonon, respondu per
"n".

>> Tajpu C-x C-l (kiu estas mal�altita ordono), kaj tajpu "n" responde
   al la demando.


* FENESTROJ
-----------

En Emakso vi povas havi plurajn fenestrojn montrantajn sian propran
tekston.  Ni klarigos poste kiel uzi plurajn fenestrojn.  Sed nun ni
klarigu kiel forigi nebezonatajn fenestrojn kaj reveni al la simpla
unufenestra redaktado.  Tio estas facila:

	C-x 1	Unu fenestro (t.e., forigu �iujn aliajn fenestrojn)

Tio estas STIR-x kaj poste la cifero 1.  "C-x 1" pligrandigas la
fenestron enhavantan la kursoron, tiel ke �i okupu la tutan ekranon.
�i malaperigas �iujn aliajn fenestrojn.

>> Movu la kursoron en �i tiun linion kaj tajpu C-u 0 C-l.
>> Tajpu C-h k C-f.
   Vidu kiel �i tiu fenestro malkreskas, dum nova fenestro aperas por
   montri instrukcion pri la C-f ordono.

>> Tajpu C-x 1 kaj vidu la instrukcian fenestron malaperi.

Tiu ordono malsimilas la aliajn ordonojn kiujn vi lernis anta�e �ar �i
konsistas el du signoj.  �in komencas la signo STIR-x.  Ekzistas tuta
serio da ordonoj kiuj komenci�as per STIR-x; multaj el ili koncernas
fenestrojn, dosierojn, bufrojn, kaj rilatajn aferojn.  Tiuj ordonoj
estas du, tri a� kvar signojn longaj.


* EN�OVO KAJ FORVI�O
--------------------

Se vi deziras en�ovi tekston, simple �in tajpu.  Signojn kiujn oni
povas vidi, ekzemple A, 7, *, ktp, Emakso traktas kiel tekston kaj
enmetas tuj.  Tajpu <Return> (la enigan klavon) por enigi linifinilon.

Por forvi�i la �us tajpitan signon tajpu <Retrovi�u>.  <Retrovi�u>
estas tiu klavo de la klavaro, kiun oni anka� ekster Emakso normale
uzas por forigi la �us tajpitan signon.  Kutime �i estas granda klavo
unu a� du vicojn super Return-klavo, kaj eble estas markita per
"Delete", "Del" a� "Backspace".

Se tiu klavo estas markita per "Backspace" (retropa�o), tiam �uste �in
oni uzu por <Retrovi�u>.  Se krome estas alia klavo, markita <Delete>,
�i ne estas <Retrovi�u>.

�enerale, <Retrovi�u> estas tiu klavo kiu forvi�as la signon tuj anta�
la nuna kursorloko.

>> Faru �i tion nun -- tajpu kelkajn signojn, poste forvi�u ilin
   tajpante kelkajn <Retrovi�u>.  Ne timu difekti �i tiun dosieron; vi
   ne �an�os la originalan lernilon.  �i tio estas nur ties labora
   kopio por vi.

Kiam linio da teksto i�as pli longa ol la ekrana linio, la teksta
linio transiras sur la sekvan ekranan linion.  Retroklino ("\") -- a�,
en grafika fenestrosistemo, kurba sageto -- en la dekstra mar�eno
indikas tian transiron.

>> Enigu tekston �is �i atingos la dekstran mar�enon, kaj plu enigu.
   Vi vidos transiron en la sekvan linion.

>> Ripete <Retrovi�u> por remallongigi la tekstan linion �is la longo
   de unu ekrana linio denove.  La transiro malaperas.

Vi povas forvi�i linifinan signon tiel same kiel iun ajn signon.
Forvi�o de linifinilo inter du linioj kunigas ilin en unu linion.  Se
la rezulta kunigita linio estas pli longa ol la ekrana lar�o, �i
aperos kun transiro.

>> Movu la kursoron al la komenco de linio kaj tajpu <Retrovi�u>.  La
   linio kuni�os kun la �usa linio.

>> Tajpu <Return> por reenigi la linifinilon kiun vi �us forvi�is.

Memoru ke vi povas doni ripetilon al plejparto da Emaksaj ordonoj; tio
koncernas anka� tekstajn signojn.  Ripetilo �e teksta signo enigas �in
plurfoje.

>> Provu tion nun -- tajpu "C-u 8 *" por enigi "********".

Vi lernis la plej fundamentan metodon por tajpi en Emakso kaj por
korekti erarojn.  Vi povas forvi�i per vortoj a� per linioj.  Jen
resumo de forvi�aj ordonoj:

	<Retrovi�u>     forvi�u la signon �us anta� la kursoro
	C-d		forvi�u la signon tuj post la kursoro

	M-<Retrovi�u>   for�etu la vorton �us anta� la kursoro
	M-d		for�etu la vorton tuj post la kursoro

	C-k		for�etu de la kursorloko �is la linifino
	M-k		for�etu de la kursorloko �is la frazfino

Rimarku ke <Retrovi�u> kaj C-d rilate al M-<Retrovi�u> kaj M-d etendas
la analogion komencitan de C-f kaj M-f (nu, <Retrovi�u> ne vere estas
stirsigno, sed ni ne estu tro pedantaj).  C-k kaj M-k iom similas al
C-e kaj M-e, sed rilate al linioj anstata� frazoj.

Vi anka� povas for�eti iun ajn parton de la bufro per unu senvaria
metodo.  Movi�u al unu ekstrema�o de tiu parto, kaj tajpu "C-@" (a�
"C-SPC", "SPC" simbolas spaceton).  Movi�u al la alia ekstrema�o, kaj
tajpu C-w.  Tio for�etas la tutan tekston inter la du lokoj.

>> Movu la kursoron al la V �e la komenco de la anta�a alineo.
>> Tajpu C-SPC.  Emakso devas montri mesa�on: "Mark set" ("Markite")
   �e la fundo de la ekrano.
>> Movu la kursoron al la o en "ekstrema�o", en la dua linio de la
   alineo.
>> Tajpu C-w.  Tio for�etos la tekston komenci�antan �e la V, kaj
   fini�antan �us anta� la o.

La diferenco inter "for�ETI" kaj "forVI�I" ion konsistas en tio, ke vi
povas re-en�ovi "for�etitajn" a�ojn, sed ne "forvi�itajn" a�ojn.
Re-en�ovo de for�etita teksto nomi�as "en�eto" (angle "yanking").
�enerale, la ordonoj por forigi multe da teksto �in "for�etas" (do,
ili anka� ebligas �in "en�eti"); male, la ordonoj por forvi�i nur unu
signon, a� nur blankajn liniojn kaj spacetojn, ne konservas la
forigitan tekston (kaj oni ne povas �in en�eti).

>> Movu la kursoron al la komenco de nemalplena linio.  Poste tajpu
   C-k por for�eti la tekston de tiu linio.
>> Tajpu C-k duafoje.  Vi vidos ke �i for�etas la linifinilon
   sekvantan tiun linion.

Rimarku ke unuopa C-k for�etas la enhavon de la linio, kaj dua C-k
for�etas la linion mem kaj igas la postajn liniojn �ovi�i supren.  C-k
traktas nombran argumenton speciale: �i for�etas tiom da linioj KAJ
ilian enhava�on.  �i tio ne estas simpla ripetado.  C-u 2 C-k for�etas
du liniojn kaj iliajn linifinojn; tajpi C-k dufoje ne farus tion.

Reenigi for�etitan tekston nomi�as "en�etado".  Vi povas en�eti la
for�etitan tekston a� en la saman lokon de kie �i estis for�etita, a�
en alian lokon de la redaktata teksto, a� e� en alian dosieron.  Vi
povas en�eti la tekston kelkfoje por fari plurajn kopiojn de �i.

Por repreni la laste for�etitan tekston kaj enigi �in tien kie la
kursoro nune estas, tajpu "C-y" (de la angla vorto "yank").

>> Provu �in: tajpu C-y por en�eti la tekston.

Atentu ke se vi tujsekve faras plurajn C-k, �iuj for�etata�oj
konservi�as kune, por ke oni povu en�eti �iujn �i liniojn per unu C-y.

>> Faru �i tion nun, tajpu C-k kelkfoje.

Nun, por repreni tiun for�etitan tekston:

>> Tajpu C-y.  Poste movu la kursoron je kelkaj linioj suben kaj tajpu
   C-y denove.  Nun vi scias kiel kopii iom da teksto.

Kion fari se vi, havante iom da teksto en�etota, for�etas ion alian?
C-y en�etus la pli �usan for�eta�on.  Sed la anta�a teksto ne estas
perdita.  Vi povas re-en�eti �in per la ordono M-y.  Farinte C-y por
en�eti la plej �usan for�eta�on, tajpu M-y por anstata�igi la
en�etitan tekston per pli frua for�eta�o.  Tajpadu M-y denove, kaj unu
post la alia en�eti�os pli fruaj for�eta�oj.  Trovinte la ser�atan
pecon, vi ne bezonas fari ion por konservi �in.  Simple da�rigu vian
redaktadon, kaj lasu la en�etitan tekston tie kie �i estas.

Se vi uzos M-y sufi�e da fojoj, vi revenos al la komenca loko (la plej
�usa for�eta�o).

>> For�etu linion, movi�u ien, for�etu alian linion.
   Poste uzu C-y por en�eti reen la duan for�etitan linion.
   Poste uzu M-y kaj la unua for�etita linio anstata�igos �in.
   Uzu M-y plue kaj rigardu kion vi akiras.  Da�rigu �is la reapero de
   la dua for�etita linio, kaj poste de kelkaj pli.  Se vi deziras, vi
   povas doni al M-y pozitivajn kaj negativajn argumentojn.


* MALFARADO
-----------

Se vi �an�is la tekston, kaj sekve decidas ke tio estis eraro, vi
povas malfari la �an�on per la "malfaru"-ordono, C-x u (de la angla
"undo").

Normale, C-x u malfaras la �an�ojn faritajn per unu ordono; se vi
tujsekve ripetas la ordonon C-x u kelkfoje, �iu ripeto malfaras unu
plian ordonon.

Sed estas du esceptoj: ordonoj kiuj ne �an�as la tekston ne estas
atentataj (tiuj inkludas kursormovajn kaj rulumadajn ordonojn), kaj
memenigaj signoj kutime ari�as en grupojn po �is 20.  (Tio malpliigas
la tajpadojn de C-x u necesajn por malfari tekstenigon.)

>> For�etu �i-linion per C-k, sekve tajpu C-x u kaj �i devas reaperi.

C-_ estas alternativa malfara ordono; �i funkcias same kiel C-x u, sed
�i estas pli facila por plurfoja tajpado sinsekva.  La malavanta�o de
C-_ estas ke iuj klavaroj malhavas evidentan metodon por tajpi �in.
Tial ni provizas anka� C-x u.  �e iu klavaroj vi povas ricevi C-_
tajpante / dum vi premtenas STIR-klavon.

Nombra argumento �e C-_ a� C-x u agas kiel ripetilo.

Vi povas malfari forvi�on de teksto egale bone kiel vi povas malfari
for�eton de teksto.  La diferenco inter forvi�o kaj for�eto koncernas
la eblon en�eti per C-y; �i ne ekzistas por malfaro.


*  DOSIEROJ
-----------

Por persistigi la redaktatan tekston, necesas meti �in en dosieron.
Alie, �i pereos kiam via Emaksa procezo fini�os.  Por meti vian
tekston en dosieron, necesas "trovi" la dosieron anta� ol enigi la
tekston.  (Tio anka� estas nomata "viziti" la dosieron; angle "find,
visit a file".)

Trovi dosieron signifas ke vi igas la enhavon de la dosiero atingebla
per Emakso.  Plurrilate, �i estas kvaza� vi redaktus la dosieron mem.
Tamen, la �an�oj kiujn vi faras per Emakso ne persisti�as �is kiam vi
"konservos" (angle "save") la dosieron.  Vi povas konservi la dosieron
por ne lasi duon�an�itan dosieron �e la sistemo kiam vi ne deziras
tion.  E� kiam vi konservas, Emakso lasas la originalan dosieron sub
�an�ita nomo por la eventualo ke vi poste decidos ke viaj �an�oj estis
eraraj.

Se vi rigardos apud la fundon de la ekrano vi vidos linion kiun
komencas kaj finas strekoj; komence "--:-- TUTORIAL.eo" a� io simila.
Tiu parto de la ekrano normale montras la nomon de la vizitata
dosiero.  �uste nun, vi vizitas dosieron nomatan "TUTORIAL.eo" kiu
estas via propra kopio de la Emaksa lernilo.  Kiam vi trovas dosieron
per Emakso, la nomo de tiu dosiero aperas �e tiu sama loko.

Unu aparta�o de la dosiertrova ordono estas, ke vi devas indiki kiun
dosiernomon vi deziras.  Ni diras ke la ordono "legas argumenton de la
terminalo" (�i-okaze la argumento estas la dosiernomo).  Post kiam vi
tajpis la ordonon

	C-x C-f   Trovu dosieron

Emakso petas ke vi tajpu la dosiernomon.  La dosiernomo kiun vi tajpas
aperas sur la plej malsupra linio de la ekrano.  Tiu linio estas
nomata "la bufreto" (angle "minibuffer") kiam �i estas uzata por tia
speco de enigado.  Vi povas uzi ordinarajn Emaksajn redaktajn ordonojn
por redakti la dosiernomon.

Dum vi enigas la dosiernomon (a� iun ajn bufretan enigon), vi povas
aboli la ordonon per C-g.

>> Tajpu C-x C-f, kaj sekve C-g.  �i tio abolas la bufreton, kaj anka�
   abolas la ordonon "C-x C-f" kiu uzis la bufreton.  Do vi ne trovis
   dosieron.

Fininte enigi la dosiernomon, tajpu <Return>.  Tiam eklaboros la
ordono C-x C-f, kaj trovos la dosieron kiun vi elektis.  La bufreto
malaperos kiam la C-x C-f ordono fini�os.

Post eta tempo la enhavo de la dosiero aperas sur la ekrano, kaj vi
povas redakti la enhavon.  Kiam vi deziras persistigi viajn �an�ojn,
tajpu la ordonon

	C-x C-s   konServu (angle "save") la dosieron

Tio kopias la tekston el interne de Emakso en la dosieron.  �e la unua
konservado, Emakso renomas la originalan dosieron per nova nomo por ke
�i ne perdi�u.  La nova nomo estas farata per aldono de "~" al la fino
de la originala dosiernomo.

Fininte la konservadon, Emakso montras la nomon de la dosiero
skribita.  Konservu sufi�e ofte, por ne perdi multe da laboro se la
sistemo paneos.

>> Tajpu C-x C-s, por konservi vian kopion de la lernilo.
   Emakso devas montri la mesa�on "Wrote ...TUTORIAL.eo" (Skribis
   ...TUTORIAL.eo) �e la fundo de la ekrano.

Vi povas trovi ekzistantan dosieron, por vidigi a� redakti �in.  Vi
anka� povas trovi dosieron kiu ankora� ne ekzistas.  �i tio estas la
maniero por krei dosieron per Emakso: trovu la dosieron, komence
malplenan, kaj sekve ekenigu la tekston por la dosiero.  Kiam vi petos
"konservi" la dosieron, Emakso vere kreos la dosieron kun la teksto
kiun vi enigis.  De tiam vi povos opinii ke vi redaktas jam
ekzistantan dosieron.


* BUFROJ
--------

Se vi trovas duan dosieron per C-x C-f, la unua dosiero restas interne
de Emakso.  Vi povas reiri al �i retrovante �in denove per C-x C-f.
Tio ebligas al vi meti plurajn dosierojn en Emakson.

>> Kreu dosieron nomatan "umo" tajpante "C-x C-f umo <Return>".
   Poste enigu iom da teksto, redaktu �in, kaj konservu "umo"n
   tajpante "C-x C-s".
   Fine, tajpu "C-x C-f TUTORIAL.eo <Return>" por reveni al la
   lernilo.

Emakso tenas la tekston de �iu dosiero en objekto nomata "bufro".
Trovo de dosiero kreas novan bufron interne de Emakso.  Por vidi
liston de la bufroj kiuj nune ekzistas en via Emakso-procezo, tajpu

	C-x C-b   Listigu bufrojn

>> Provu C-x C-b nun.

Vi vidas, ke �iu bufro havas nomon, kaj ke �i anka� eble havas
dosiernomon por la dosiero kies enhavon �i tenas.  �IU teksto kiun vi
vidas en Emaksa fenestro estas �iam parto de iu bufro.

>> Tajpu C-x 1 por forigi la liston de bufroj.

Se vi havas plurajn bufrojn, je �iu momento nur nur unu el ili estas
"la kuranta": tiu, kiun vi redaktas.  Se vi volas redakti alian
bufron, vi bezonas "transiri" en �in.  Se la celata bufro respondas al
dosiero, vi povas transiri per vizito al �i: C-x C-f ...  Sed estas
pli facila metodo: uzi la ordonon "C-x b", donante al �i la nomon de
la celata bufro.

>> Tajpu "C-x b umo <Return>" por transiri en la bufron "umo",
   entenantan la tekston de la dosiero "umo".
   Poste tajpu "C-x b TUTORIAL.eo <Return>" por reveni en la lernilon.

Plej ofte, la bufronomo estas egala al la nomo de �ia dosiero (sen la
dosiera parto).  Tamen, ne �iam tio estas vera.  La listo de bufroj
farita per "C-x C-b" �iam vidigas al vi la nomojn de �iuj bufroj.

�IU teksto kiun vi vidas en Emaksa fenestro estas �iam parto de iu
bufro.  Tamen iuj bufroj ne respondas al dosieroj.  Ekzemple, la bufro
nomata "*Buffer List*" (Listo de Bufroj) ne havas dosieron.  �i estas
la bufro enhavanta la liston de bufroj faritaj per la ordono C-x C-b.
Anka� la bufro "*Messages*" respondas al neniu dosiero; �i entenas la
mesa�ojn aperintajn en la funda linio dum la Emaksa seanco.

>> Tajpu "C-x b *Messages* <Return>" por vidigi la bufron de mesa�oj.
   Poste tajpu "C-x b TUTORIAL.eo <Return>" por reveni en la lernilon.

Se vi �an�as la tekston de unu dosiero, kaj sekve trovas alian
dosieron, �i tio ne konservas la unuan dosieron.  �iaj �an�oj restas
interne de Emakso, en la bufro de tiu dosiero.  La kreado a� redaktado
de la bufro de la dua dosiero ne efikas la bufron de la unua dosiero.
�i tio estas utilega, sed �i anka� signifas ke vi bezonas oportunan
metodon por konservi la bufron de la unua dosiero.  Estas �ena devi
revenadi en �in per C-x C-f nur por konservi �in per C-x C-s.  Tial ni
havas

	C-x s     Konservu iom da bufroj.

C-x s demandas vin pri �iu �an�ita bufro kiun vi ne konservis.  �i
demandas vin, pri �iu tia bufro, �u konservi la bufron.

>> Enigu linion da teksto, kaj sekve tajpu C-x s.
   Emakso devas demandi vin �u �i konservu la bufron "TUTORIAL.eo".
   Jesu tajpante "y" (de la angla "yes").


* ETENDI LA ORDONARON
---------------------

Ekzistas multege pli da Emaksaj ordonoj ol eblas meti sur �iuj el la
stiraj kaj meta-aj signoj.  Emakso solvas tiun problemon per la
X-ordonoj (de la angla eXtend, "etendo").  Estas du specoj da ili:

	C-x     Signa etendo.  Sekvata de unu signo.
	M-x	Nomhava ordona etendo.  Sekvata de plena nomo.

�i tiuj estas la ordonoj ja utilaj, sed malpli oftaj ol la ordonoj
kiujn vi jam lernis.  Vi jam vidis du el ili: la dosierajn ordonojn
C-x C-f por "trovi" kaj C-x C-s por "konservi".  Alia ekzemplo estas
la ordono por fini Emaksan seancon -- la ordono C-x C-c.  (Ne timu
perdi faritajn �an�ojn; C-x C-c proponas konservi �iun �an�itan
dosieron anta� ol �esigi Emakson.)

C-z estas la ordono por eliri Emakso *provizore* -- tiel ke vi povas
reveni en la saman Emaksan seancon poste.

Sur sistemoj kiuj permesas �in, C-z "provizore �esigas" Emakson; t.e.
�i revenas en la �elon sed ne detruas Emakson.  Je la plej komunaj
�eloj, vi povas reaktivigi Emakson per la ordono "fg" (de la angla
"foreground") a� per "%emacs".

Sur sistemoj kiuj ne permesas provizoran �esigon, C-z kreas sub-�elon
sub Emakso por doni al vi �ancon lan�i aliajn programojn kaj reiri al
Emakso poste; �i ne vere "eliras" el Emakso.  �i-okaze, la �ela ordono
"exit" (eliru) estas la kutima maniero reiri al Emakso de la sub-�elo.

La ordonon C-x C-c uzu por adia�i.  �i estas anka� la ordono uzenda
por eliri Emakson lan�itan per retpo�ta programo a� alia simila
utila�o, �ar tiuj eble ne scias kiel trakti provizoran �esigon de
Emakso.  Tamen, ordinare, se vi ne estas tuj adia�onta, preferindas
provizore �esigi Emakson per C-z anstata� eliri Emakson.

Ekzistas multe da ordonoj C-x.  Jen listo de tiuj kiujn vi jam konas:

	C-x C-f		Trovu dosieron.
	C-x C-s		Konservu dosieron.
	C-x C-b		Listigu bufrojn.
	C-x C-c		�esigu Emakson.
	C-x 1		Forigu �iujn fenestrojn krom unu.
	C-x u		Malfaru.

Nomhavajn etenditajn ordonojn oni uzas e� malpli ofte, a� uzas ilin
nur en kelkaj re�imoj.  Ekzemplo estas la ordono "replace-string"
(anstata�igu-�enon), kiu anstata�igas unu �enon je alia tutbufre.
Kiam vi tajpas M-x, Emakso demandas de vi �e la fundo de la ekrano la
nomon de la ordono; �i-okaze, "replace-string".  Simple tajpu
"repl s<TAB>" kaj Emakso kompletigos la nomon.  Finu la ordonnomon
per <Return>.

La ordono replace-string postulas du argumentojn -- la anstata�igOTan
kaj la anstata�igONTan �enojn.  �iun argumenton finu per <Return>.

>> Movu la kursoron al la blanka linio du liniojn sub �i tiu.
   Poste tajpu "M-x repl s<Return>linio<Return>peco<Return>".

   Rimarku kiel tiu �i linio �an�i�is: vi anstata�igis la vorton
   l-i-n-i-o per "peco" kie ajn �i aperis, de post la komenca loko de
   la kursoro.


* A�TOMATA KONSERVADO
---------------------

Kiam vi faris �an�ojn en dosiero, sed ankora� ne konservis ilin, ili
povus perdi�i se via komputilo paneos.  Por protekti vin de tio,
Emakso periode "a�tokonservas" �iujn dosierojn kiun vi redaktas.  La
nomo de a�tokonservita dosiero havas la signon "#" komence kaj fine;
ekzemple, se via dosiero estas nomata "hello.c", �ia a�tokonservita
dosiero nomi�os "#hello.c#".  Kiam vi konservos la dosieron
normalmaniere, Emakso malkreos �ian a�tokonservitan dosieron.

Por reakiri vian a�tokonservitajn redakta�ojn post paneo,
normalmaniere "trovu" la dosieron (per la nomo de la dosiero kiun vi
redaktis, ne per la nomo de la a�tokonservita dosiero) kaj poste tajpu
"yes<Return>" por konfirmi ke vi volas uzi la a�tomate konservitan
datumon.


* E�A AREO
----------

Se vi tajpas plursignan ordonon malrapide, Emakso montras �in al vi �e
la fundo de la ekrano en areo nomata la "e�a areo".  La e�a areo
enhavas la plej malsupran linion de la ekrano.


* RE�IMLINIO
-------------

La linio tuj super la e�a areo estas nomata la "re�imlinio".  La
re�imlinio montras ion similan al �i tio:

--:**  TUTORIAL.eo    63% L749    (Fundamental)-----------------------

Tiu linio donas al vi utilan informon pri la stato de Emakso kaj la
redaktata teksto.

Vi jam scias kion signifas la dosiernomo -- �i estas la dosiero kiun
vi trovis.  -NN%-- montras vian nunan lokon en la teksto; �i signifas
ke NN elcentoj de la teksto estas supren de la supro de la ekrano.  Se
la supro de la dosiero estas sur la ekrano, �i montras --Top--
anstata� -- 0%--.  Se la malsupro de la teksto estas sur la ekrano, �i
montras --Bot--.  Se vi rigardas tekston tiom malgrandan ke �iom da �i
aperas en la ekrano, la re�imlinio montras --All--.

La L kun ciferoj indikas la pozicion alimaniere: ili indikas la
kurantan lininumeron de "punkto".

La steloj �e la komenco signifas ke vi �an�is la tekston.  Anta� la
�an�oj, kiam vi ekvizitas a� konservis dosieron, en tiu parto de la
re�imlinio estas neniaj steloj, nur strekoj.

La enkrampa parto de la re�imlinio montras al vi kiujn redaktadajn
re�imojn vi uzas.  La defa�lta re�imo estas "Fundamental" (fundamenta)
kiun vi uzas nun.  �i estas ekzemplo pri "�efre�imo".

Emakso havas multajn diversajn re�imojn.  Iuj el ili estas por redakti
diversajn lingvojn kaja� specojn de teksto, ekzemple Lisp-re�imo,
Teksta-re�imo, ktp.  �iam unu kaj nur unu �efre�imo estas aktiva, kaj
�ia nomo �iam aperas en la re�imlinio �uste kie "Fundamental" estas
nun.

�iu �efre�imo igas iujn ordonojn agi malsame.  Ekzemple, estas ordonoj
por krei komentojn en programo, kaj �ar �iu programlingvo havas
malsaman ideon pri tio, kiel komento aspektu, �iu �efre�imo devas
enigi komentojn malsame.  �iu �efre�imo estas la nomo de etenda
ordono, per kiu vi povas �alti tiun re�imon.  Ekzemple,
"M-x fundamental-mode" estas ordono por �alti la Fundamentan re�imon.

Se vi redaktos tekston (esperantan, anglan ktp), ekzemple �i tiun
dosieron, al vi eble konvenos Teksta-re�imo.

>> Tajpu M-x text-mode<Return>.

Ne maltrankvili�u, la Emaksaj ordonoj kiujn vi jam lernis malmulte
�an�i�as.  Sed vi povas observi ke M-f kaj M-b nun traktas apostrofojn
kial parton de vortoj.  Anta�e, en Fundamenta re�imo, M-f kaj M-b
traktis apostrofojn kiel vortajn disigilojn.

�efre�imoj kutime faras tiajn subtilajn �an�ojn: la plejmulto da
ordonoj faras "la saman taskon" en �iu �efre�imo, sed ili funkcias
iomete malsame.

Por vidi dokumentaron pri via nuna �efre�imo, tajpu C-h m.

>> Per kelkaj C-u C-v loku �i tiun linion �e la supro de la ekrano.
>> Tajpu C-h m, por vidi kiel la Teksta re�imo diferencas disde la
   Fundamenta re�imo.
>> Tajpu C-x 1 por forigi la dokumentaron for de la ekrano.

�efre�imojn oni nomas �efaj �ar ekzistas anka� "kromre�imoj".
Kromre�imoj ne estas alternativoj kontra� la �efre�imoj, nur negravaj
modifoj al ili.  �iun kromre�imon oni povas �alti a� mal�alti,
sendepende de �iuj aliaj kromre�imoj, kaj sendepende de la �efre�imo.
Do vi povas uzi neniom da kromre�imoj, a� unu kromre�imon, a� ian ajn
kombina�on de kelkaj kromre�imoj.

Unu utilega kromre�imo, precipe por redakti homlingvan tekston
(esperantan, anglan ktp), estas la re�imo de A�tomata Linifaldo (Auto
Fill mode).  Kiam �i estas �altita, Emakso a�tomate rompas la linion
inter vortoj �iufoje kiam la enigata tekstolinio i�as tro lar�a.

Por �alti la re�imon de A�tomata Linifaldo tajpu
"M-x auto fill mode<Return>".  Kiam la re�imo estas �altita, vi povas
mal�alti �in denove tajpante "M-x auto fill mode<Return>".  Se la
re�imo estas mal�altita, tiu ordono �altas �in, kaj se �i estas
�altita, tiu ordono mal�altas �in.  Ni diras ke la ordono "trans�altas
la re�imon".

>> Tajpu "M-x auto file mode<Return>".  Poste enigi linion el "asdf ",
   ripete, �is vi vidos �in dividita en du liniojn.  Vi devas enigi
   spacetojn inter "asdf", �ar la A�tomata Linifaldo rompas liniojn
   nur �e spacetoj.

Normale la mar�eno estas post 70 signoj, sed vi povas �an�i tion per
la ordono C-x f.  Vi devus doni la mar�enon kiu vi deziras por nombra
argumento.

>> Tajpu C-x f kun la argumento 20.  (C-u 2 0 C-x f).
   Tajpu ia tekston kaj rigardu kiel Emakso faldas liniojn po 20
   signoj.  Refiksu la mar�enon al 70 per C-x f.

Se vi faras �an�ojn meze de alineo, la A�tomata Linifalda re�imo ne
refaldas �in por vi.
Por rearan�i la alineon, tajpu M-q (Meta-q) dum la kursoro estas
interne de la alineo.

>> Movu la kursoron en la anta�an alineon kaj tajpu M-q.


* SER�ADO
---------

Emakso povas ser�i aperojn de �enoj (tiuj estas aroj da apudaj signoj
a� vortoj), a� anta�en tra la teksto, a� malanta�en.  Ser�i �enon
estas kursormova ordono; �i movas la kursoron al la sekvanta loko kie
la �eno aperas.

La Emaksa ser�a ordono diferencas de la ser�aj ordonoj de la plimulto
da redaktiloj per tio, ke �i estas "dumtajpa".  Tio signifas ke la
ser�o okazas dum vi tajpas la �enon por priser�i.

La ordono por komenci ser�on estas C-s por la ser�o anta�en, kaj C-r
por la ser�o malanta�en.  SED ATENDU!  Ankora� ne provu ilin nun.

Kiam vi tajpos C-s, vi vidos la �enon "I-search" aperi invite en la
e�a areo.  �i tio informas vin, ke Emakso estas en la dumtajpa ser�o,
atendante ke vi tajpu la �enon kies aperon vi deziras trovi.  <Return>
finas ser�on.

>> Nun tajpu C-s por komenci ser�on.  MALRAPIDE, unuliterope, tajpu la
   vorton "kursoro", pa�zante post �iu tajpita signo por vidi, kio
   okazas al la kursoro.
   Nun vi estas ser�inta por "kursoro", unufoje.
>> Tajpu C-s denove, por ser�i la sekvan aperon de "kursoro".
>> Nun tajpu <Backspace> kvarfoje kaj rigardu kiamaniere la kursoro
   movi�as.
>> Tajpu <Return> por fini la ser�on.

�u vi vidis, kio okazis?  Emakso, en dumtajpa ser�o, penas iri al la
apero de la �eno kiun vi jam tajpis.  Por iri al la sekvanta apero de
"kursoro" nur tajpu C-s denove.  Se nenia ajn apero ekzistas, Emakso
pepas kaj informas vin ke la ser�o �i-foje "malsukcesis".  Anka� C-g
finus la ser�on.

RIMARKU: �e iuj sistemoj, C-s senmovigas la ekranon kaj vi vidos ne
plu da eligo de Emakso.  �i tio indikas ke operaciuma "trajto" nomata
"fluregulado" interkaptis la C-s kaj ne permesas al �i trapasi al
Emakso.  Por removebligi la ekranon, tajpu C-q.  Konsultu la sekcion
"Spontaneous Entry to Incremental Search" en la Emaksa manlibro por
konsilo pri tio, kiel trakti �i tiun "trajton".

Se, meze de dumtajpa ser�o, vi tajpos <Retrovi�u>, vi rimarkos ke la
lasta signo en la ser�ata �eno forvi�i�as, kaj la ser�o retroiras al
la �usa loko de la ser�o.  Ekzemple, supozu ke vi tajpis "k", por
ser�i la unuan aperon de "k".  Nun se vi tajpus "u, la kursoro movi�us
al la unua apero de "ku".  Nun tajpu <Retrovi�u>.  �i tio forigos la
"u" de el la ser�ata �eno, kaj la kursoro movi�os reen al la unua
apero de "k".

Se, meze de dumtajpa ser�o, vi tajpos STIRan a� META-signon
(esceptante kelkajn signojn, specialajn en la ser�o, ekzemple C-s kaj
C-r), la ser�o i�os finita.

La C-s komencas ser�on kiu celas iun ajn aperon de la ser�ata �eno
POST la nuna kursorloko.  Se vi deziras ser�i ion supre en la teksto,
tajpu C-r anstata�e.  �io dirita pri C-s validas pri C-r, krom ke la
direkto de la ser�o estas inversa.


* MULTAJ FENESTROJ
------------------

Unu el la agrablaj trajtoj de Emakso estas ke vi povas havi plurajn
fenestrojn sur la ekrano samtempe.

>> Movu la kursoron al tiu �i linio kaj tajpu "C-u 0 C-l" (kun Stira
   lo, ne Stira unu).

>> Nun tajpu "C-x 2", kio fendos la ekranon en du fenestrojn.
   Amba� fenestroj vidigas �i tiun lernilon.  La kursoro restas en la
   supra fenestro.

>> Tajpu C-M-v por rulumi la malsupran fenestron
   (Se vi ne havas veran Meta-klavon, tajpu Esc C-v.)

>> Tajpu "C-x o" ("o" de la angla vorto "other", "alia") por movi la
   kursoron en la malsupran fenestron.
>> Uzu C-v kaj M-v en la malsupra fenestro por rulumi �in.
   Da�rigu legi �i tiun instrukcion en la supra fenestro.

>> Tajpu C-x o denove por movi la kursoron reen en la supran fenestron.
   La kursoro en la supra fenestro estas �uste kie �i estis anta�e.

Vi povas plu uzi C-x o por movi�i inter fenestroj.  �iu fenestro havas
sian propran kursorlokon, sed nur unu fenestro ja montras la kursoron.
�iuj el la ordinaraj redaktaj ordonoj apartenas al la fenestro kiu
enhavas la kursoron.  Ni nomas tiun la "elektita fenestro".

La ordono C-M-v estas utilega kiam vi redaktas tekston en unu fenestro
kaj uzas la alian fenestron nur por konsulti.  Tiel vi �iam povas havi
la kursoron en la fenestro kie vi redaktas, kaj la�bezone rulumi tra
la alia fenestro per C-M-v.

C-M-v estas ekzemplo de STIR-META-signo.  Se vi havas veran
META-klavon, vi povas tajpi C-M-v premante amba� STIR kaj META, kaj
tajpante v.  Ne gravas, �u STIR a� META "venas unue," �ar ili amba�
funkcias kiel modifiloj de la signo kiun vi tajpas.

Se vi ne havas veran META-klavon, kaj uzas <ESC> anstata�e, la ordo
gravas: vi devas tajpi <ESC> kaj poste C-v, �ar "C-ESC v" ne funkcias.
Tiel estas �ar <ESC> estas ne modifilo, sed memstara signo.

>> Tajpu "C-x 1" (en la supra fenestro) por forigi la malsupran
   fenestron.

(Se vi tajpus C-x 1 en la malsupra fenestro, tio forigus la supran.
Pensu pri tiu ordono kiel "restigu nur unu fenestron -- la fenestron
en kiu mi jam estas.")

Ne estas nepra�o havi la saman bufron en amba� fenestroj.  Se vi uzas
"C-x C-f" por trovi dosieron en unu fenestro, la alia fenestro ne
�an�i�as.  Vi povas trovi dosieron sendepende en �iu fenestro.

Jen alia maniero uzi du fenestrojn por montri du malsamajn aferojn:

>> Tajpu "C-x 4 C-f", kaj sekve la nomon de unu el viaj dosieroj.
   Finu per <Return>.  Rimarku ke la elektita dosiero aperas en la
   malsupra fenestro.  Anka� la kursoro iras tien.

>> Tajpu "C-x o" por retroiri en la supran fenestron, kaj "C-x 1" por
   forigi la malsupran fenestron.


* REKURSIAJ REDAKTAJ NIVELOJ
----------------------------

Iam vi eniros ion nomatan "rekursia redakta nivelo".  Tio estas
indikata per ortaj krampoj en la re�imlinio, �irka� la rondaj krampoj
de la nomo de la �efre�imo.  Ekzemple, vi eble vidos [(Fundamental)]
anstata� (Fundamental).

Por eliri el la rekursia redakta nivelo, tajpu Esc Esc Esc.  Tio estas
universala "elira" ordono.  Vi anka� povas uzi �in por forigi kromajn
fenestrojn, a� por eliri el la bufreto.

>> Tajpu "M-x" por eniri la bufreton; kaj poste tajpu "Esc Esc Esc"
   por eliri.

Oni ne povas uzi C-g por eliri el rekursia redakta nivelo.  Tiel estas
�ar C-g estas uzata por aboli ordonojn kaj argumentojn INTERNE DE la
rekursia redakta nivelo.


* KIEL AKIRI PLUAN HELPON
-------------------------

En �i tiu lernilo ni penis provizi nur tiom da informo, kiom necesas
por ebligi al vi ekuzi Emakson.  Emakso disponigas tiom da ebloj, ke
oni ne povas prezenti �iom da ili �i tie.  Tamen, vi eble dezirus
lerni plu pri Emakso, �ar �i havas multajn aliajn utilajn trajtojn.
Emakso provizas ordonojn por legi dokumenta�on pri Emaksaj ordonoj.
�iuj el tiuj �i "helpaj" ordonoj komenci�as per la signo C-h, kiu
estas nomata "la Help-signo".

Por uzi la Helpajn ordonojn, tajpu la signon C-h, kaj sekve signon
indikantan kian helpon vi deziras.  Se vi estas vere perdita, tajpu
C-h ?  kaj Emakso montros al vi la specojn de helpo kiujn �i povas
provizi.  Se vi tajpis C-h kaj decidas ke vi ne deziras helpon, simple
tajpu C-g por aboli �in.

(En iuj lokoj oni �an�as la signifon de la signo C-h.  Oni prefere ne
faru tion por �iuj uzantoj, do vi rajtas plendi al la sistemestro.
Dume, se C-h ne montras mesa�on pri helpo �e la fundo de la ekrano,
provu tajpi la F1-klavon a� "M-x help <Return>" anstata�e.)

La plej baza HELPA rimedo estas "C-h c".  Tajpu C-h, la signon c, kaj
ordonan signon a� sekvencon; sekve de tio Emakso montras koncizegan
priskribon pri la ordono.

>> Tajpu C-h c C-p.
   En la e�a areo devas aperi proksimume tia mesa�o:

	C-p runs the command previous-line

�i tio diras al vi la "nomon de la funkcio".  Funkciaj nomoj servas
�efe por agordi kaj etendi Emakson.  Sed �ar funkciaj nomoj estas
elektitaj por indiki kion la ordono faras, ili anka� servas kiel
koncizega priskribo -- sufi�a por rememorigi vin pri ordonoj kiujn vi
jam lernis.

Anka� la plursignaj ordonoj, ekzemple "C-x C-s" kaj "<ESC>v", estas
egale eblaj post C-h c.

Por akiri pli da informo pri ordono, uzu C-h k anstata� C-h c.

>> Tajpu C-h k C-p.

�i tio montras la plenan priskribon de la funkcio, aldone al �ia nomo,
en Emaksa fenestro.  Fininte legi la eliga�on, tajpu "C-x 1" por
forigi la helptekston.  Ne nepras fari tion tuj.  Vi povas redakti
konsultante la helptekston, kaj poste tajpi C-x 1.

Jen iom da aliaj utilaj elektoj por C-h:

   C-h f	Priskribu funkcion.  Vi tajpas la nomon de la funkcio.

>> Provu tajpi C-h f previous-line<Return>.
   �i tio vidigas �iom da la informo kiun Emakso havas pri la funkcio
   efektiviganta la C-p ordonon.

   C-h a        Rilate al Ordono ("� propos").  Tajpu �losilvorton kaj
		Emakso listigos �iujn el la ordonoj kies nomoj enhavas
		tiun �losilvorton.  Vi povas alvoki tiajn ordonoj per
		META-x.  Por iom da ordonoj, Rilate al Ordono anka�
		listigos unu- a� dusignan sekvencon alvokantan la
		saman ordonon.

>> Tajpu C-h a file<Return>.

Sekve de �i tio vi vidos en aparta fenestro liston da �iuj M-x ordonoj
enhavantaj "file" en sia nomo.  Vi vidos signajn ordonojn listigitaj
apud la respondaj ordonnomoj, ekzemple "C-x C-f" kaj "C-x C-w" apud
"find-file" kaj "write-file".

>> Tajpu C-M-v por rulumi la helpfenestron.  Faru �i tion kelkfoje.
>> Tajpu C-x 1 por forigi la helpfenestron.

   C-h i	Vidigu dialogan manlibron (t.n. "Info").  �i tiu
		ordono transportos vin en specialan bufron, nomatan
		"*info*", kie vi povos legi instrukciojn pri la
		paka�oj instalitaj en via sistemo.  Ekzemple, tajpu
		"m emacs <Return>" por legi la manlibron pri Emakso.
		Se vi neniam anta�e uzis Info, tajpu "?", kaj Emakso
		gvidos vin tra la prezento de la ebloj de la informa
		re�imo.  Finleginte �i tiun lernilon, uzu la
		Info-manlibron kiel vian �efan dokumenta�on.


* KROMAJ FUNKCIOJ
-----------------

Pluajn informojn pri Emakso vi povas trovi foliumante ties manlibron,
�u paperan (libroforman) a� dialogan (en Info -- uzu la Help-menuon a�
tajpu "F10 h r").  Du funkcioj kiujn vi probable aparte aprezos estas
la kompletigo, �paranta tajpadon, kaj dired, faciliganta manipuladojn
dosierajn.

Kompletigo estas rimedo por eviti redundan tajpadon.  Ekzemple, se vi
volas transiri en la bufron *Messages*, sufi�as tajpi "C-x b *M<Tab>"
kaj Emakso kompletigos la bufronomon per tiom da signoj, kiom �i povos
determini surbaze de tio, kion vi jam tajpis.  La kompletigo estas
priskribita en la Info-manlibro pri Emakso en la nodo "Completion".

Dired ebligas al vi listigi dosierujon (kaj eventuale, ties
subdosierujojn), kaj movi�i en tiu listo vizitante, alinomante,
forigante kaj alimaniere manipulante la dosierojn.  Dired estas
priskribita en la Info-manlibro pri Emakso en la nodo "Dired".

La manlibro priskribas anka� multajn aliajn aparta�ojn de Emakso.


* FINO
------

Memoru, por definitive eliri el Emakso uzu C-x C-c.  Por eliri en la
�elon provizore, tiel ke vi povu reveni en Emakson poste, uzu C-z.

�i tiu lernilo estas farita kun la intenco esti komprenebla por �iu
nova uzanto, do se vi trovis ion ajn malklara, ne restu kulpigante vin
mem -- plendu!  La adreso por la Esperanta Traduka Teamo estas
<translation-team-eo@lists.sourceforge.net>.


* KOPIADO
---------

�i tiu lernilo devenas el longa vico da Emaksaj instruaj dosieroj ekde
la dosiero verkita de Stuart Cracraft por la originala Emakso.

�i tiu versio de la lernilo, same kiel GNU Emakso, estas metita sub
kopirajton, kaj venas kun permeso por disdoni kopiojn se certaj
kondi�oj estas observataj:

   Copyright (C) 1985, 1999, 2001-2002, 2005, 2007-2012
     Free Software Foundation, Inc.

   �i tiu dosiero estas parto de "GNU Emacs".
 
   "GNU Emacs" estas libera programverko; vi povas �in pludistribui
   kaj/a� modifi je la kondi�oj de la GNUa �enerala Publika Permesilo,
   eldonita de "Free Software Foundation", la� la versio 3 de tiu
   Permesilo a�, se vi preferas, ajna posta versio.
 
   Ni distribuas �i tiun programon esperante ke �i estos utila, tamen
   SEN IA AJN GARANTIO, i.a. sen la implica garantio pri
   SURMERKATIGEBLO a� TA�GECO POR IU KONKRETA CELO.  Pliajn detalojn
   vidu en la GNUa �enerala Publika Permesilo.
 
   Ekzemplero de la GNUa �enerala Publika Permesilo devas esti
   liverita al vi kun �i tiu programo; se vi �in ne ricevis, turnu vin
   al: Free Software Foundation, Inc., 51 Franklin Street, Fifth
   Floor, Boston, MA 02110-1301, USA.

Bonvole legu la dosieron COPYING kaj sekve donu kopiojn de GNU Emakso
al viaj amikoj.  Helpu ekstermi programaran obstrukcismon
("proprietigon") per uzado, verkado kaj kunhavigo de libera
programaro!
  
�i tiun lernilon esperantigis D. Dale Gulledge; la tradukon reviziis
kaj kompletigis Sergio B. Pokrovskij.

--- end of TUTORIAL.eo ---

;;; Local Variables:
;;;   coding: latin-3
;;; End: